પુસ્તક મારી નજરે.. મેલુહા: કર્મથી મહાન બનવાનો સંદેશ આપતા મહાદેવની કથા

માણસ જન્મથી નહીં, કર્મથી મહાન બને છે. હર એકમાં મહાદેવ બનવાની શક્તિ સમાયેલી છે.. જ્યારે રણમેદાનમાં એ પોતાના યોદ્ધાઓને આવા જોશીલા સંદેશ સાથે આહ્‌વાન કરે છે કે, તમે પણ મહાદેવ છો, હર એક મહાદેવ છે ત્યારે ચોમેરથી ‘હર હર મહાદેવ’નો નાદ ઉઠે છે… આપણે જ્યારે મંદિરમાં ‘હર હર મહાદેવ’ બોલીએ છીએ તેનો એક અર્થ પણ આવો હશે?

જે શિવને લોકો મહાદેવ માનતા હતા, તારણહાર માનતા હતા, જેણે મેલુહાવાસીઓને ઐતિહાસિક જીત અપાવી હતી, એ જ મહાદેવ યુદ્ધ જીત્યા પછી પોતાની જ નજરમાં એક કેદી બની ગયો હતો. યુદ્ધમાં શસ્ત્રોના પ્રહારોથી ઘાયલ ન થનારો મહાદેવ જીત્યા પછી એક અપરાધબોધની લાગણીથી ઘવાયો હતો. બચપણમાં અનુભવેલો અપરાધબોધ જીત્યા પછી વધુ ઘેરો બની ગયો હતો.  જે મહાદેવને લોકો તારણહાર માનતા હતા, એ જ મહાદેવ પોતાને અપરાધબોધમાંથી કોઈ તારે તેની ખોજ કરી રહ્યો હતો… પરંતુ તેની લડાઈ કદાચ તેણે જાતે જ લડવાની હતી. કારણ કે શિવ હતો.. એ મહાદેવ હતો..

“ વિશ્વના દરેક ખુણે કોઇને કોઇ કારણોસર લડાઇઓ ચાલ્યા જ કરે છે અને ભવિષ્યમાં પણ ચાલતી રહેશે. આ બધાની વચ્ચે માત્ર મહાદેવ નિર્ણય કરી શકે કે કઈ લડાઇને શુભ અને અશુભ વચ્ચેના મહાયુદ્ધનું રૂપ આપવું!.. ”   

મેલુહા, પૌરાણિક પાત્રો અને પૃષ્ઠભૂમિને લઇને લખાયેલી એક અનોખી નવલકથા. આઇઆઇએમ-કલકત્તાના સ્નાતક અમિષ ત્રિપાઠીની આ નવલકથાએ અનેકોને ઘેલું લગાડ્યું છે. વાર્તાની શૈલીઅને ઘટનાઓની હારમાળા મેલુહામાં આવતા ‘સોમરસ’ જેવી છે.  

મેલુહા નવલકથા વાચકોને સંદેશ પણ આપતી જાય છે: “સમય અને અજ્ઞાનતાની ગર્તામાં ઘણઆ કિંમતી પાઠ આપણે વિસારે પાડી બેઠા છીએ. જીવનમાં દરેક મનુષ્ય જન્મથી નહીં પણ કર્મથી ઊંચાઈ હાંસલ કરી શકે છે. દરેકે દરેક વ્યક્તિમાં ભગવાન બનવાનું સામર્થ્ય સમાયું છે. આમાંથી કંઈ અશક્ય નથી. આપણે તો માત્ર અંદરથી આવતો આત્માનો અવાજ સાંભળવાનો છે…. ”

‘તાપ’ હૃદય અને મગજને દઝાડે છે... :નાટક રિવ્યૂ

સ્ત્રીની લાચારી અને તેના પરના અત્યાચારોની દાસ્તાન રજૂ કરતું નાટક ‘તાપ’ દર્શકોના મગજ અને હૃદયને દઝાડી દે તેવું છે. નાટકના ઘણા સીનમાં પ્રેક્ષકોના હૃદયને રીતસર ઝાળ લાગે… સંવેદનશીલ પ્રેક્ષકનું હૃદય કદાચ નાટકના દાઝી ગયેલા પાત્રની જેમ દાઝવા પણ લાગે… પરંતુ સમાજમાં જોવા મળતી આ હકીકત છે, અને એનાથી મોઢું ફેરવી શકાય નહીં. કોઈને એવો પણ સવાલ થાય કે, સ્ત્રી પરના અત્યાચારોનેઆત્યંતિક રીતે રજૂ કરાયા છે કે શું???
પણ સત્ય ઘટના પર આધારિત આ નાટકના પાત્રો જેમના પરથી સર્જવામાં આવ્યા છે, એ સ્ત્રી પાત્રો જ્યારે બર્બરતાની ઘડીમાંથી પસાર થઈ હશે, એ સમયે અને એ પછી તેમને કેટલો ‘તાપ’ સહન કરવો પડ્યો હશે? જો કે બે કલાકના ‘તાપ’માં જ દર્શકોને આટલી ઝાળ લાગતી હોય તો એવી સમાજમાં રહેલી એવી લાચાર સ્ત્રીઓનું શું, જેમના પર અત્યાચાર થયા હતા અને આજે પણ થઈ રહ્યા છે??? દિલ્હી ગેંગરેપ અને મુંબઈ સામુહિક બળાત્કારની ઘટનાઓ જૂની નથી…
સ્ત્રીના શરીરને રમવાની ઢીંગલીની જેવું ગણતા હેવાનોનો ત્રાસ આજે પણ ઓછો નથી. એમાંયે ઉત્તરપ્રદેશના કદાવર નેતા અને એક સમયના મુખ્યમંત્રી, હાલના મુખ્યમંત્રીના પિતા મુલાયમસિંહ યાદવ બળાત્કાર જેવી ઘટના અંગે એવું નિવેદન કરે કે, બાળકો છે, ભૂલ થઈ જાય, એમાં ફાંસી આપી દેવાની??? પોતાની પાર્ટીને ‘સમાજવાદી’ ગણાવતા આ નેતા કેવા સમાજનું નિર્માણ કરવા માગે છે? અને આવા નિવેદનો છતાં તેનો વાળ પણ વાંકો નથી થતો ત્યારે આ દેશનો કાયદો અને વ્યવસ્થા પણ અત્યારચારનો ભોગ બનેલી એ સ્ત્રી જેવાં જ લાચાર, નિ:સહાય અને કમજોર જણાય છે, જે પોતાના પરના અત્યાચારીને ભાંડવા સિવાય કશું કરી શકતી નથી.
સ્ત્રી સશક્તિકરણના નામે માત્ર નેતાઓનું અને મહિલા નેતાઓનું સશક્તિકરણ થાય છે, વોટબેન્ક મજબૂત બને છે, પણ છેવાડાની સ્ત્રીઓ તો આજે પણ કમજોર હોવાનો અહેસાસ કરી રહી છે.
નૈષધ પુરાણી લિખિત, દિગ્દર્શિત નાટક ‘તાપ’ હૃદયને ઝાળ લગાવવા સાથે એક સંદેશ પણ આપતું જાય છે. નાટકના કેટલાક સંવાદો હૃદયને હચમચાવી જાય છે… બળાત્કાર વિશે પોલીસ આટલું બધું કેમ પૂછે છે? જ્યારે કોઈ મદદ ન કરવાની હોય છતાં પણ? મદદ ન કરવા માટે પણ આટલું બધું પૂછવાનું???
… અને આનંદ એ વાતનો છે કે, આ નાટક સ્ટેજથી દૂર થયેલા કલાકારને પુન: સ્ટેજ પર લાવવા નિમિત્ત બન્યું છે. એક કલાકાર ૧૯ વર્ષ પછી અને એક કલાકાર ૧૦ વર્ષ પછી સ્ટેજ પર આવ્યા છે. આ સાથે શુભકામનાઓ પાઠવું છું કે, હવે આ કલાકારો નિયમિત રીતે સ્ટેજ પરફોર્મ કરતા રહે. નાટકની વાત કરીએ તો, કલાકારોએ પાત્રમાં જીવ રેડી દીધો છે, લાઇટ-સાઉન્ડ-મ્યુઝિક નાટકની સંવેદનશીલતાને વધુ ઘેરી બનાવે છે, ગુડ વર્ક.
આશા રાખું છું કે, બીજું નાટક પણ જલ્દી નિહાળવા મળે. આભાર નૈષધ.
લિ. સંદીપ કાનાણી

જૂનાગઢ લોકસભા વિસ્તારનો પોલિટિકલ ગ્રાઉન્ડ  રીપોર્ટ

નવગુજરાત સમય, પેજ-૦૯, તારીખ ૧૪-૦૪-૨૦૧૪